ژئومورفولوژی و رسوب شناسی بخش شرقی دشت مختاران، خراسان جنوبی

چکیده: حوضه آبریز فریدون-تگ بخشی از محدوده شرقی دشت مختاران می باشد که در جنوب شهرستان بیرجند، استان خراسان جنوبی واقع شده است. مساحت منطقه مورد مطالعه 73/401 کیلومتر مربع و به شکل کشیده است. این حوضه با توجه به تقسیمات زمین شناسی ایران در حاشیه زون فلیش شرق ایران قرار گرفته و به دلیل موقعیت ویژه ساختاری، شامل واحد های رسوبی نئوژن و افیولیت ملانژ در بخش های شمالی و واحد های اسلیت، فیلیت و شیست دگرگونی در بخش های جنوبی می باشد. مطالعات ژئومورفولوژی و فیزیوگرافی انجام شده در این حوضه نشان دهنده حساسیت زیاد این واحدهای زمین شناسی خصوصا واحد های سنگی نئوژن به فرسایش است. به منظور بررسی تغییرات اندازه ذرات و عوامل موثر در ریز شوندگی رسوبات رودخانه ای این حوضه تعداد 55 نمونه رسوب از کانال اصلی و دو شاخه فرعی برداشت شده و پارامترهای آماری نمونه ها بررسی گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد که رودخانه های این حوضه از نوع گراولی با جورشدگی ضعیف می باشند. مطالعات صحرایی منجر به شناسایی رخساره ها ی سنگی گوناگون از جمله رخساره های گراولی (gmm، gcm، gt و gp)، ماسه ای (st، sh و sp) و گلی (fl و fm) گردید. همچنین، عناصر ساختاری شکل گرفته در این بخش از حوضه شامل gb، la، sb و ff می باشند. با توجه به رخساره-های سنگی و عناصر ساختاری شناسایی شده، دو مدل رسوبی رودخانه بریده بریده با بار بستر گراولی و عمق کم و رودخانه بریده بریده گراولی برای این حوضه تعیین گردید. مطالعات ژئوشیمیایی اکسیدهای اصلی و عناصر فرعی موجود در نهشته های این حوضه با هدف سنجش عناصر موجود در خاک و تعیین منشاء احتمالی آنها صورت گرفت. نتایج حاصله حاکی از آلوده بودن رسوبات به عناصر سنگین نیکل، کروم و آرسنیک و نیز میزان بالای اکسیدهای آهن و منیزیم می باشد. در نتیجه بررسی های انجام شده مشخص گردیده است که واحد های زمین شناسی بیشترین تاثیر را بر آلودگی رسوبات منطقه دارند.